گرگ باران دیده یا بالان دیده؟
یکی از گنجینه‌های مهم و ارزشمند زبان فارسی، عبارات و ضرب المَثَل های زیبایی است که در متون فارسی و ادبیات عامیانه بیان می‌شوند. گاه محقّقان ادبیات فارسی تلاش کرده‌اند تا ریشه برخی از امثال را یافته و یا اینکه داستان کلّی و زمینه تاریخی این سخنان کوتاه را بیابند؛ از این رو این محتوا را در قالب بسته کلمات راه اندازی کرده و در جهت آگاهی از ادبیات فارسی قدم برداشته‌ام. در این سری از مقالات به مفهوم و کاربرد عبارت پرکاربرد و مهم پرداخته ایم، و در این مقاله عبارت پرکاربرد گرگ باران دیده یا بالان دیده را بررسی خواهیم کرد.
معنی بالان
مترادف بالان: بالانه، دالان، دهلیز، راهرو سرپوشیده، تله، دام، بالنده، رشد یابنده، رشد کننده، مجرب
بالان تله و دامی است که جانوران را با آن به دام انداخته و میگیرند. کلمه بالان در لغتنامه به معنای تله و دام برای حیوان است .
معنی بالان در لغت نامه دهخدا
با زدن روی جمله بالا میتوانید معانی بالان را در لغت نامه دهخدا مشاهده کنید البته بخشی از این مطلب را در ادامه آورده ایم:
بالان . (اِ) تله ٔ جانوران . (برهان قاطع) (فرهنگ رشیدی ) (فرهنگ لغات شاهنامه ) (انجمن آرای ناصری ). تله ای که بدان جانوران گیرند.(ناظم الاطباء). صاحب انجمن آرا گوید: از اینجاست کسی که مجرب در امور باشد و به مصائب گرفتار شود او راگرگ بالان دیده گویند. این مشهور است و بقول رشیدی باران غلط است ، ولی از بیت نظامی باران فهمیده میشود چه گرگان در ایام زمستان و روز باران بجهت طعمه بیرون آیند و بر سر راهها و دیها کمین کنند و اگر چیزی بچنگ ایشان نیفتد ناچار یکی از هم جنسهای خود را به اجتماع ریخته بدرند و بخورند.
نظامی گفته :
ز باران کجا ترسد آن گرگ پیر
که گرگینه پوشد بجای حریر.
و دیگری گفته است :
دوش میرفتم بکوی یار بارانم گرفت
در میان عاشقان من گرگ باران دیده ام .
گرگ بالان دیده ؛ گرگ تله دیده و عوام بغلط باران دیده گویند و ظاهراً بعضی بواسطه ٔ تغییر لهجه بالان را باران خوانده اند. (از فرهنگ رشیدی ).
باران یا بالان
ما عبارت گرگ باران دیده را در الفاظ روزمره بسیار شنیده ایم و برای افرادی به کار میبریم که سرد و گرم روزگار را چشیده باشد، و در طی دوران سخت با تجربه شده است. اما شکل صحیح این ضرب المثل و اصطلاح گرگ بالان دیده است، همانطور که معنی بالان را توضیح دادیم بالان یعنی تله و دامی که برای جانوران استفاده میشود و با آن جانوران را به دام می اندازند. گرگ بالان دیده یعنی گرگی که قبلا در این دام و تله افتاده باشد و زمانی که حیوانات یک بار در تله و دام بیفتند تجاربی در این خصوص خواهند داشت تا دوباره در آن دام و تله گیر نیفتند و دوباره این اتفاق تکرار نشود.
کاربرد ضرب المثل گرگ بالان دیده
از این ضرب المثل زمانی استفاده میشود که میخواهیم این منظور را برسانیم که خودمان یا فرد دیگری تجارب زیادی در زندگی داشته و سرد و گرم روزگار را چشیده و مجددا اتفاقات بد گذشته تکرار نخواهد شد.
و میگوییم من گرگ بالان دیده ام یعنی در این تله یک بار افتاده ام و مجددا تکرار نخواهد شد و حواسم به این تله خواهد بود.
جمع بندی
در این مقاله عبارت گرگ بالان دیده را بررسی کردیم، به معنی بالان پرداختیم و کاربرد این اصطلاح را گفتیم. در عبارت گرگ بالان دیده کلمه بالان درست است به معنی تله و دام اما به اشتباه از کلمه باران در این عبارت استفاده میشود که به دلیل شباهت تلفظ حرف “ل” با حرف “ر” است. همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم با سری مقالات بسته کلمات به آگاهی بیشتر از زبان و ادبیات فارسی پرداخته و معانی و مفهوم و ریشه ضرب المثل ها را بررسی خواهیم کرد، اگر شما هم ضرب المثل یا عبارت خاصی مد نظر دارید برای ما بنویسید تا در مقالات بعدی معنی، ریشه و مفهوم آن را بررسی کنیم.
