وقتی از انگیزه در نوجوانان سخن به میان می آید باید به این موضوع توجه شود که آیا مساله اصلی بی انگیزه بودن نوجوان است یا ناراضی بودن والدین و معلمان و به طور کلی اطرافیان از نوجوان ؟! در این مقاله سعی داریم به موضوع مهم انگیزه در نوجوانان و عواملی که موجب افت یا بالا رفتن انگیزه در آنان می شود بپردازیم. همان طور که گفته شد مشکل بسیاری از والدین و در محیط مدرسه نداشتن انگیزه به آن شکل و تعریف واقعی آن برای نوجوان نیست . بلکه در شرایط و نوع دید آن ها، فرزند شان و یا آن دانش آموز نوجوان ، آن عملکرد دلخواه و مد نظر آنان را نداشته و همین امر موجب می شود نوجوان را در راستای خواسته های بیرونی خود بی انگیزه تلقی کرده و به حساب آورند . اما گاهی هم خود نوجوان بنا به شرایطی که وجود دارد در انگیزه ی خود دچار نوسان می شود .

راه های ایجاد انگیزه در نوجوانان(انفجار انگیزه)

دو مساله و سوال در این خصوص برای والدین و همین طور معلمان و مربیان ، مطرح می شود . این که چطور نوجوان را ترغیب کنیم که کار بهتری برای ما انجام دهد ؟ و یا چطور وی را ترغیب کنیم که کار بهتری برای خودش انجام دهد .

و همه این ها در راستای اعمال انگیزه در نوجوانان توسط اطرافیان صورت می گیرد . آن ها برای آن که این انگیزه های خارجی را عملی کنند در اغلب موارد از قدرت اقناع ، توضیح ، اصرار و حتی ترس و تهدید نوجوان استفاده می کنند .

رویکرد والدین و مدرسه برای ایجاد انگیزه در نوجوانان

اصولا والدین و معلمان در مدارس ، برای رسیدن به خواسته خود در قبال نوجوان و آن چه در این خصوص مد نظرشان است ؛ دو رویکرد اتخاذ می کنند .

۱- رویکرد تنبیه محور

۲- رویکرد پاداش محور

اما باید دقت شود که لزوما قرار نیست رویکرد تنبیه محور نتیجه منفی و رویکرد پاداش محور نتیجه مثبت به همراه آورد .

در خیلی از مواقع حتی دادن پاداش توسط والدین و یا در مدرسه به فرزند جهت افزایش انگیزه وی برای کاری که مدنظر شان است و یا باید انجام شود ؛ اگر به شکل درست انجام نشود و ناقص باشد و یا اصلا به آن صورت که دلخواه والدین بوده صورت نگیرد و پیشرفتی حاصل نشود ؛ به احتمال زیاد با واکنش سلب پاداش همراه خواهد بود .

از این رو نمی توان گفت به طور حتم کدام رویکرد مناسب است .

تمام آن چه اتفاق می افتد بسته به نوع عملکرد نوجوان و نوع واکنش والدین و معلمان وی برمی‌گردد .

چه عواملی در کاهش انگیزه نوجوانان موثر است

در هر کجا که قرار باشد به بررسی ریشه ی عوامل بپردازیم ، قطعا عوامل بازدارنده نقش به سزایی را ایفا می کنند . در ادامه مواردی را بررسی می کنیم که در کاهش انگیزه در نوجوانان موثر هستند .

۱- تغییرات بیولوژیکی

شروع بلوغ ، سیکل قاعدگی و تغییرات ظاهری در نوجوانان ، همگی باعث می شود که نوجوان در مقایسه خود با دیگر همسن و سالان خود باشد و همین امر موجب حواس پرتی آن ها می شود . و انگیزه ی آنان را کم می کند . و جملاتی که در این دوره از دیگران میشنوند بسیار روی روحیه آنها تاثیر میگذارد، جملاتی مثل: تو احمقی، یا چقدر زشتی، چقدر چاغی و…

۲- نگرانی های احساسی

این دوره برای نوجوان با تغییرات هورمونی و نمود آن در خلق و خوی وی همراه بوده. لذا به دلیل تغییرات ظاهری و ناامنی جسمانی و نگرانی هایی که بابت طرد از جمع دوستان ممکن است داشته باشد از لحاظ احساسی دچار نگرانی شده و حساسیت پیدا می کند .

۳- محیط مدرسه

یک نوجوان امکان دارد با خروج از مقطع ابتدایی و ورود به مقاطع بالا تر به دلیل تغییر محیط و همین طور افزایش مسئولیت هایی که بر عهده ی وی گذاشته می شود و نبود حمایت کافی در مدرسه . و همین طور انتظاراتی که از وی وجود دارد و او هنوز نتوانسته این ها را با شرایط خود تنظیم کند . دچار افت انگیزه شود .

۴- فشارهای اجتماعی و همسالان

دید اجتماع و بخصوص کلیشه ها تاثیر قابل توجهی بر نوجوان می گذارد . مواردی مثل این که موفقیت تحصیلی در شرایط کنونی دیگر بی فایده است . و یا دختران در مهارت درس ریاضی عملکرد ضعیفی دارند و … همه این ها موجب می شود نوجوان دچار تردید ذهنی شده و تحت تاثیر اجتماع و اطرافیان قرار گیرد .

۵- نوع نگرش به توانایی هایشان

شاید نوجوان در این مقطع احساس کند که توانایی های وی ثابت است و رشد و تغییری در آن ها ایجاد نمی شود . و همین موجب کاهش انگیزه وی در تلاش برای انجام کار ها می شود .

۶- نداشتن فرصت

در برهه ی کنونی ما با دو نوع دیدگاه در خصوص فعالیت های نوجوانان رو به رو هستیم . دیدگاهی که نشات گرفته از خانواده است . و به نوجوان این طور القا می کند که باید عمده توجه اش به درس و انتخاب شغلی در آینده باشد که با شئونات خانوادگی یا آن چه مدنظر والدین بوده هماهنگ باشد . و از طرفی نوجوان هایی هستند که به دلیل نبود امکانات خانواده مجالی برای شرکت در فعالیت هایی که برای بالا بردن انگیزه آن ها موثر است را نداشته و از آن محروم اند . در هر دو قشر نبود فرصت برای حضور در فعالیت هایی که اشتیاق آن ها را برای حضور بهتر در اجتماع بالا می برد مشکل اساسی است . برای گروه اول به دلیل تمرکز تام و تمام بر روی درس خواندن طبق اصول والدین . و برای گروه دوم به دلیل نبود امکانات جهت حضور در این نوع فعالیت ها .

۷- کوتاه بودن محدوده توجه

امروزه نوجوان به دلیل سرگرمی هایی مثل بازی های ویدئویی ، تبلت و موبایل و سایر سرگرمی ها ؛ دچار اختلال در تمرکز است . و متاسفانه محدودی توجه آن ها بسیار محدود شده و قادر به تمرکز طولانی بر روی پروژه های طولانی نیستند . لذا همین امر موجب کاهش انگیزه ی آن ها می گردد .

۸- اخلاق کاری ِ توسعه نیافته

نوجوانان در اغلب فعالیت ها این طور احساس می کنند که آن فعالیت باید به شکل مداوم سرشار از هیجان و سرگرمی باشد . حالا آن که به دلیل عدم یادگیری و همین طور توسعه نیافتگی اخلاق کاری در آن ها ، در مواجهه با تکالیف و وظایفی که انرژی بیشتری از آن ها گرفته و شاید کسل کننده تر باشد ، دچار کاهش انگیزه می شوند .

تا این جا با علل مختلف که موجب کاهش انگیزه ی نوجوانان می شود تا حدی آشنا شدیم . اما اکنون می پردازیم به این که چطور می توان انگیزه آن ها را افزایش داد و عوامل انگیزشی را به دو دسته ی بیرونی و درونی تقسیم می کنیم .

با این توضیح که در اغلب موارد انگیزه دورنی برای نوجوان در بهبود عملکرد وی بسیار موثر تر خواهد بود . و موجب می گردد آن چه بر حسب وظیفه یا مسئولیت بر عهده ی اوست را بهتر انجام دهد .

عواملی بیرونی که موجب افزایش انگیزه در نوجوانان می شود

۱- انگیزه از طریق وعده دادن به نوجوان

یکی از روش های قراردادی برای بیان انگیزه ی خارجی ، ممکن است انگیزه وعده دادن به نوجوان برای کار مد نظر باشد . ” اگر آن چه را می گویم ، انجام دهی . آن چه را که بخواهی به تو می دهم ” در این شرایط که تبادل منافع و یک چانه زنی برای نوجوان اتفاق می افتد و این فرصت را برای او مهیا می کند که وارد گفت و گو شود و منافعی را به دست آورد و اقدام مدنظر انجام شود .

اما باید دقت کرد که گاهی حتی وعده ها هم باعث افزایش انگیزه در نوجوانان در انجام کار مدنظر نمی گردد .

۲- انگیزه از طریق برقرای ارتباط موثر

گاهی یک روش همدلانه برای افزایش انگیزه خارجی در نوجوان برقرای ارتباط موثر با وی و یک تعامل سازنده با اوست . در جایی که گفته می شود : “ای کاش به من کمک می کردی احساس تو را در مورد این موضوع درک کنم تا بتوانیم در مورد آن بحث کنیم و ببینیم که چه چیزی را می توانیم حل کنیم.” در این جا نوجوان احساس تمایل بیشتری به همکاری با والدین ، معلمان خود و یا سایر اشخاص می کند .

۳- الگوی خوبی باشید

نوجوان با دیدن والدین و مربی خود و تمام آن هایی که دوست شان دارد و تحت تاثیر آن هاست ، باید تلاش برای اتمام یک کار ، حس مسئولیت پذیری و تلاش برای یادگیری و سخت کوشی را ببیند . در این صورت اطرافیان وی به عنوان یک الگوی مثبت برای او بوده و از آن ها تقلید کرده و انگیزه ی وی برای انجام مسئولیت هایش بالا می رود .

۴- به نوجوان بیاموزید که هدف داشته باشد

چه در محیط خانه و چه در مدرسه و اجتماعاتی که نوجوان در آن ها حضور و فعالیت دارد . باید به او القاء کرد و به وی یاد داد که رمز موفقیت اش در تلاش هدف دار اوست. به او کمک کنید تا ارزش مقابله با چالش ها و یافتن راه هایی برای پاسخگویی یا عبور از آن چالش ها را ببیند و بشناسد .

۵- نوجوان را به حضور در اجتماع مناسب سوق دهید

یکی از راه های افزایش انگیزه ی نوجوان ، حضور در اجتماعات و کلاس هایی ست که در آن ها تعاملات اجتماعی و مهارت های مناسب را یاد بگیرد .

خیلی وقت ها والدین و مدارس به اشتباه نوجوان را وارد یک فضای پرفشار از کلاس های فوق برنامه کرده که نه تنها برای افزایش انگیزه در نوجوانان خوب نیست . بلکه او را دلسرد کرده و انگیزه وی را از بین خواهد برد .

۶- نقاط قوت وی را پیدا کنید

هر نوجوانی در یک مهارت خاص، تبحر داشته و یک نقطه قوت منحصر به فرد خواهد داشت . نقطه ای که اوج درخشش وی است . و باید این نقطه قوت را پیدا کرده و ببینید مهم ترین کاری که در این زمینه می تواند انجام دهد چیست . مهم نیست آن کار چیست و نباید آن را از دیدگاه خود سنجیده و صرفا به دلیل آن که نمی پسندید نفی اش کنید .

در این جا آن حس کنترل بیرونی بر نوجوان کاهش یافته و البته باید گفت بنا به شرایط وی و شرایط محیط ممکن است نوجوان از برقرای همین تعاملات نیز سر باز بزند .

در این جا به شش انگیزه بیرونی در نوجوان پرداختیم و باید خاطر نشان کرد که آن چه موجب افزایش یا کاهش انگیزه در نوجوانان می گردد ؛ صرفا ناشی از عوامل بیرونی نیست و چه بسا انگیزه های درونی فرد بسیار قوی تر عمل کنند .

از بین این دو نوع انگیزه ، انگیزه ذاتی قدرت و تاثیر گذاری بیشتری دارد و چون منبع تاثیر و جهت گیری ، خود نوجوان است بهتر عمل می کند . و بهتر است این دو نوع انگیزه در راستای هم مورد توجه قرار گیرد .

عوامل موثر در افزایش انگیزه ذاتی در نوجوانان

۱- مسئولیت پذیری

یکی از موارد مهم در افزایش انگیزه برای آنان ، این است که حس مسئولیت پذیری را به آن ها یاد داده و بیدار کنید.

نوجوان وقتی که مسئولیتی به او محول می شود و این طور القا می شود که به عنوان یک فرد ارزشمند این مسئولیت به وی محول شده ، حس بهتری دارد که با یک حالت دستوری و نگاه از بالا ، همراه با زور و تهدید این اتفاق بیفتد.

لذا زمانی که نوجوان بداند مسئول کار خویش است . منافع خود + حس مالکیت و ارزشمندی به وجود آمده از پذیرش موجب می شود که در نهایت این تصور ایجاد شود که من قرار است این کار را برای خودم انجام دهم و نه شخص یا اشخاص دیگر . لذا انگیزه بیشتر و حس بهتر برای کار مورد نظر خواهد داشت .

۲- تحریک منافع شخصی نوجوان

اشخاصی که با نوجوان سر و کار دارند ؛ از والدین تا آموزگار و مربی و … باید بدانند که نمی توان با پاداش ، مجازات ، تحت فشار قرار دادن و … انگیزه ذاتی فرد را بیدار کرده و آن را جهت انجام کار مورد نظر  وادار کرد . اما گاهی می توان با تحریک منافع شخصی نوجوان و ایجاد شرایطی که در آن نوجوان منافع خود را طی اقدام صورت گرفته ، دست یافتنی تر ببیند می تواند راهی باشد جهت افزایش انگیزه وی برای انجام کار مد نظر.

وقتی نوبت به عملکرد می رسد ، دلایلی وجود دارد که والدین و معلمان و مربیان در مدارس و سایر محیط هایی که نوجوان در آن حضور دارد ؛ سعی در ایجاد انگیزه در نوجوان دارند و می خواهند نوجوان انگیزه خود را ایجاد و حفظ کند.

فقط چند مورد از آن را در نظر بگیرید : برای توسعه ظرفیت اجرایی نوجوان ، ایجاد اعتماد به نفس ، برای افزایش نظم ، ایجاد موفقیت ، سرمایه گذاری در رشد شخصی ، ایجاد گزینه های بهتر برای آینده و به دست آوردن یک احساس جهت پتانسیل قابل تحقق در نوجوان.

همه این ها مواردی ست که اطرافیان تلاش می کنند تا انگیزه در نوجوانان بالا رفته و حفظ گردد.

به همین دلیل است که والدین و معلمان ، بعضا بی علاقگی نوجوانان را دشمن جاه طلبی می دانند و وقتی کمبود انگیزه را می بینند وارد عمل می شوند. و با جملاتی هم چون “اگر تلاش نکند و سخت کوش نباشد ، هرگز نمی فهمد که توانایی و استعدادش چیست.” همواره سعی در کنترل نوجوان و بالا بردن انگیزه آن دارند . و این در حالی است که اغلب از راه اشتباه وارد می شوند.

آنچه که والدین و در محیطه مدرسه معلمان و مربیان، معمولاً نمی توانند درک کنند ،

نقش حفاظتی است ؛ که گاه بی تفاوتی می تواند در زندگی یک نوجوان داشته باشد.  اطرافیان نوجوان باید به این مساله توجه کنند که تمرکز بیش از حد به روی وی برای حرکت در مسیری که آنان تعیین می کنند و سعی و تلاش برای بالا بردن انگیزه آنان در همین راستا ، همواره جوابگو نیست . و گاه بی تفاوتی و برداشت فشار از روی نوجوان کارآمد تر خواهد بود.

شما با کدام یک از این سبک‌ها ارتباط بهتری برقرار می‌کنید؟
دوست دارید کدام سبک را یاد بگیرید؟