طبق پژوهش های صورت گرفته توسط پژوهشگران و روانشناسان درمورد پرخاشگری کودکان و رفتار آنها، به این نتیجه رسیده اند که ۵۵ درصد از پسران و ۴۱ درصد از دختران از سن دو سالگی رفتارهای پرخاشگرانه ای از خود نشان می دهند.
قطعا با کودکانی برخورد داشته اید که مدام داد و فریاد می کنند، حرف های زشت می زنند و هر آنچه دم دستشان می رسد را به اینطرف و آن طرف پرتاب می کنند. حتی نوجوانانی که مدام در خانه و مدرسه در حال دعوا و حتی زد و خورد می باشند. چنین رفتارهایی پرخاشگری کودکان به حساب می آیند که خانواده موظف است فرزند خود را نسبت به چنین رفتارهایی آگاه کند.
پرخاشگری کودکان
بر اساس مطالعات مختلف، پرخاشگری کودکان چنین تعریف می شود: پرخاشگری را رفتاری می دانند که جهت آسیب رساندن به دیگران برنامه ریزی می شود. اما برخی دیگر نیز پرخاشگری را برخورد فیزیکی و یا الزاما آسیب بدنی نمی دانند و مواردی مانند تهمت زدن، اهانت کردن، فحش و ناسزا گفتن و حتی از بین بردن شخصیت و آبروی شخص را پرخاشگری می دانند.
حتی گاهی پرخاشگری می تواند جنبه درونی نیز داشته باشد، و به جای ابراز آن به صورت خشمی باشد که منجر به خودخوری و آسیب به سلامتی روحی فرد شود.
پرخاشگری به چند دسته تقسیم بندی می شود؟
روانشناسان پرخاشگری را به دو صورت ابزاری و انفعالی تقسیم بندی می کنند که در ادامه به شرح تفاوت بین آن دو می پردازیم.
پرخاشگری ابزاری
پرخاشگری ابزاری، یعنی اینکه فرد به واسطه کنترلی که بر روی رفتارش دارد، پرخاشگری او برانگیختگی کمتری از خود نشان می دهد و هدفی که دنبال می کند در واقع غیراز آسیب بدنی به دیگران می باشد. مانند داد و فریاد کودکان، فحش و ناسزا در هنگام دعوا و…
پرخاشگری انفعالی
پرخاشگری انفعالی، یعنی اینکه شخص نمی تواند خود را کنترل کند و هدف او از پرخاشگری آسیب رساندن و صدمه زدن به دیگران می باشد. مانند دانش آموزانی که در مدرسه دعوا می کنند، یا حتی کودکانی که به بچه های کوچک تر از خود زور می گویند و به آنها صدمه می زنند.
پرخاشگری و سن و سال افراد چه رابطه ای با هم دارند؟
همانطور که گفته شد بر اساس مطالعات، ۵۵ درصد از پسران و ۴۱ درصد از دختران از سن دو سالگی رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می دهند، به گونه ای که این رفتارها ممکن است تا پنج سالگی ادامه داشته باشد. اما هنگامی که کودکان وارد مهد کودک می شوند و در محیط آنجا قرار می گیرند، رفته رفته از رفتارهای پرخاشگرانه خود دست می کشند و به مرور زمان با وارد شدن به مدرسه، پرخاشگری کودکان کاهش می یابد.
اما در مقطعی از زمان نیز مانند دوران نوجوانی ممکن است میزانی از پرخاشگری در نوجوانان بوجود آید. پسران در ۱۶ تا ۱۸ سالگی و دختران بین ۱۳ تا ۱۵ سالگی ممکن است رفتارهایی پرخاشگر از خود نشان دهند که خوشبختانه پس از این سنین و با وارد شدن به سنین جوانی به تدریج پرخاشگری آنها کاهش می یابد.
پرخاشگری کودکان به چه دلایلی شکل می گیرد؟
روانشناسان و پژوهشگران معتقدند که پرخاشگری کودکان می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. در ادامه همراه ما باشید تا برایتان این دلایل را بیان کنیم:
- مشاهده و تقلید کردن از خانواده
قطعا می توان اولین و مهم ترین دلیل پرخاشگری کودکان را الگو گرفتن از افراد مختلف خصوصا والدین دانست. اگر محیط خانواده به گونه ای باشد که پدر و مادر دائما در حال بحث و مشاجره باشند و رفتارهایی پرخاشگرانه از خود نشان دهند، کودکان هم می توانند از آن ها الگو گرفته و رفتار آنها را در شرایط دیگری تکرار کنند.
توجه داشته باشید که حتما نباید نسبت به خود کودک پرخاشگری کنیم تا او هم یاد بگیرد، زیرا همین که می تواند شاهد پرخاشگری والدین و اعضا خانواده خود باشد، به سادگی می تواند این رفتارها را یاد بگیرد و اجرا کند. بازی های رایانه ای خشن و حتی فیلم هایی که نمادی از پرخاشگری می باشند می توانند تاثیر بسزایی در روحیه کودکان داشته باشند و سبب تکرار کردن آن حرکات توسط کودک و پرخاشگری کودکان شود.
- رسیدن به اهداف
شاید بارها برای خودتان پیش آمده است که قصد انجام کاری را دارید تا هدفی را بدست آورید. اما اگر نتوانید به هدف خود دست یابید، خشمگین و عصبانی می شوید و رفتارهایی پرخاشگرانه از خود نشان می دهید، تا به هر ترتیبی به هدف خود برسید. بنابراین در مورد کودکان نیز اینطور است، هنگامی که کودک نتواند به سادگی آن چیزی که می خواهد را بدست آورد، قطعا متوسل به زور و پرخاشگری می شود و ممکن است این رفتار در وجود او نهادینه شده و به یک عادت تبدیل شود.
- داشتن ترس و اضطراب
کودکانی که به واسطه شرایط محیطی و خانوادگی مدام در حال ترس و اضطراب می باشند، نمی توانند زندگی آرامی را برای خود فراهم کنند و همین مورد باعث پرخاشگری کودکان می شود. اما در بیشتر اوقات کودک از رفتار خود پشیمان می شود و حتی از والدین خود عذرخواهی می کند.
- ناراحتی و افسردگی
پرخاشگری کودکان می تواند نشانه های دیگری مانند تنهایی، گریه، عدم تحرک و جنب و جوش، افت تحصیلی و… داشته باشد که همه اینها در واقع نشانه ای از افسردگی است. در این شرایط والدین باید توجه بیشتری به فرزند خود داشته باشند و در صورت لزوم با یک متخصص صحبت کنند.
- محیط مدرسه
محیط و شرایط مدرسه به گونه ای است که کودک می تواند انواع رفتارهای متفاوت را تجربه کند. اگر دوستان و معلمان او رفتاری آرام و ساده داشته باشند قطعا کودک هم رفتار آرامی از خود نشان می دهد، اما اگر رفتار بقیه متفاوت و پرخاشگرانه باشد کودک نیز برای اینکه بتواند در مواقعی از خود دفاع کند و تن به خواسته بقیه ندهد مجبور است پرخاشگر شود.
از جمله مواردی که ممکن است سبب تاثیر گذاشتن در رفتار و ایجاد پرخاشگری کودکان شود، به شرح زیر می باشد:
- ایجاد دعوا و مشاجره توسط دانش آموزان دیگر
- فحش، ناسزا و حرف های ناشایست
- خجالتی بودن و حرف های زور شنیدن
- مورد تمسخر قرار گرفتن از طرف دیگران
- ناراضی بودن از محیط مدرسه و همکلاسی ها
- بیماری و مصرف دارو
برخی از کودکانی که به هر علتی بیمار شده اند و دارو مصرف می کنند، حتی یک سرماخوردگی ساده ممکن است سبب کج خلقی و پرخاشگری کودکان شود که در برخی مواقع کاملا طبیعی است و با بهبود یافتن و قطع شدن مصرف دارو رفتار آن ها بهتر می شود.
طریقه برخورد کردن با کودکان پرخاشگر
- بهترین روش درمان پرخاشگری کودکان شناسایی نوع علت پرخاشگری است. به طور مثال هنگامی که کودک رفتاری پرخاشگرانه از خود نشان داد، با برخورد بدی نداشته باشید و سعی کنید به صورت کاملاً همدلانه با او حرف بزنید تا متوجه شوید که به چه دلیل چنین رفتاری از خود نشان داده است.
- اگر احساس کردید که کودک به خاطر نرسیدن به اهدافش است که پرخاشگر شده است سعی کنید آنها را از راه صحیح برای رسیدن به اهدافشان یاری دهید.
- اگر برخی از اعضای خانواده به خاطر رفتارشان سبب الگوپذیری کودک از آنها می‌شوند، سعی کنید از آنها بخواهید که در برابر کودکان چنین رفتاری را از خود نشان ندهند. اگر چنین رفتاری مدام تکرار شد، از کودک بخواهید که محیط را ترک کند به اتاق خود برود.
- اگر استرس و اضطراب دلیل پرخاشگری کودکان می باشد، باید دلیل نگرانی و اضطراب کودک را بفهمید. کودکان نیاز دارد تا از ترس و اضطراب و هیجانات دوری کنند، بنابراین تشویق آنها به ورزش کردن و بازی کردن می تواند نتیجه خوبی برای دوری از اضطراب و استرس داشته باشد.
- اگر در مواردی متوجه شدید که کودک شما گوشه گیر و منزوی شده است و نشانه‌های افسردگی دارد، می توانید با او حرف بزنید، ببینید چه چیزی را از دست داده است و برای چه غمگین و ناراحت است. اگر خودتان بتوانید نیاز از دست رفته را برطرف کنید، می توانید به حال روحی او کمک کنید. ولی در موارد حاد تر اگر کاری از دست شما بر نمی آید می توانید از یک متخصص کمک بگیرید.
- اگر متوجه شدید که شرایط و محیط مدرسه سبب آزردن کودک شما می شود، می توانید محیط مدرسه و همکلاسی هایش را بررسی کنید و با مسئولان مدرسه صحبت کنید، اما اگر شرایط بهتر نشد حتی می توانید مدرسه را عوض کنید. نکته مهم این است که کودک به واسطه دوستان و همکلاسی هایش مورد آزار قرار نگیرد تا رفتار پرخاشگرانه ای از خود نشان دهد.
اگر نوع پرخاشگری کودکان از نوع ابزاری است، بهتر است سعی در آگاهی او داشته باشید، که جهت جلب توجه و برای رسیدن به اهدافش از پرخاشگری استفاده نکند ، اما اگر پرخاشگری کودکان از نوع انفعالی است، باید کودک را از محیط هایی که سبب آزار و اذیت او می‌شوند دور نگه دارید، زیرا هر لحظه سعی می کند که به فکر تلافی و انتقام از دیگران باشد.
۷ نکته مهم در کاهش پرخاشگری کودکان
- قطعاً قاعده تشویق کردن و تنبیه کردن در مواردی می تواند کارساز باشد. به طور مثال می‌توانید با کودک خود قرار بگذارید، در صورتی که برخی از رفتارهای پرخاشگرانه خود را کنار بگذارد و تکرار نکند به او جایزه بدهید. اما اگر به رفتارهای خود ادامه دهد و نتواند آنها را کنترل کند کمی او را تنبیه کنید. مثلا می‌توانید اجازه تماشای تلویزیون و یا بازی در کوچه را به او ندهید تا زمانی که از رفتارهای خود دست بردارد.
- کودکان از همان سنین ابتدایی و اولیه خود سعی در یادگیری و الگو گرفتن از دیگران دارند. بنابراین والدین باید کودک را از تمام مواردی که سبب یادگیری و الگوبرداری او جهت پرخاشگری می شود، دور نگه دارد.
از جمله موارد تاثیر گذار می توان به تلویزیون، گوشی موبایل، رایانه ، کنسول های بازی و حتی برخی از اعضای خانواده که پرخاشگر هستند، اشاره کرد.
- والدین می‌تواند از طریق همدلی کردن و برقراری ارتباط عاطفی با کودکان خود، سعی در تشویق آنها به رفتارهای سالم و درست داشته باشند.
- در برخی موارد نیز نباید به خاطر پرخاشگری، کودک خود را مقصر بدانید. به طور مثال هنگامی که کودک شما با کودک دیگری در حال بازی می باشد، و کودک دیگر سبب آزار و اذیت او می شود، برای دفاع از خود و فرار از زورگویی مجبور است رفتاری پرخاشگرانه از خود نشان دهد. اما اگر در چنین مواردی همیشه کودک خود را مقصر بدانید، می توانید به تثبیت شدن این رفتار در اوکمک کنید.
- اگر به خاطر رفتار پرخاشگرانه کودکان می خواهید او را سرزنش کنید، باید به گونه ای باشد که منجر به رفتار پرخاشگرانه انفعالی نشود. یعنی او را تحریک به انتقام جویی و تلافی نکنید. زیرا کودک باید بداند که والدین او را دوست دارند.
- کودکان به دلیل دارا بودن هیجان بالا، نیاز به تخلیه هیجان و انرژی خود دارند. اگر این انرژی به درستی تخلیه نشود، می تواند منجر به رفتارهای پرخاشگرانه شود. بنابراین سعی کنید برای کودک خود موقعیتی را برای تخلیه هیجان و انرژی فراهم کنید. مانند بردن او به شهربازی
- درست است که کودک خود را دوست دارید و هر کاری برای خوشحالی او انجام می دهید. اما گاهی نیاز است در برابر خواسته هایی که با پرخاشگری از شما دارند مقاومت کنید، تا کودک یاد بگیرد که با پرخاشگری نمی تواند به خواسته های خود برسد و سعی در یادگیری روش های بهتری برای رسیدن به خواسته های خود داشته باشد.
چرا کودک کج خلق و بد رفتار می شود؟
- طبق مطالعات دکتر هوارد بث روانشناس بالینی، هنگامی که کودکان نتوانند انگیزه های عاطفی خود را به درستی تنظیم کنند دچار کج خلقی می شوند. همانطور که گفته شد کج خلقی یا پرخاشگری کودکان از دو سالگی شروع می شود و معمولاً در چهار سالگی شروع به کاهش می کند. اما در برخی از کودکان نیز ممکن است این روند ادامه دار بماند و کودک در زندگی فردی و اجتماعی خود فردی پرخاشگر شود.
حال می خواهیم دلیل این کج خلقی و پرخاشگری کودکان را از دیدگاه دیگری بررسی کنیم. پس با ما همراه باشید.- قشر پیشانی
قشر پیشانی قسمتی از مغز می باشد که رفتارهای ارتباطی، رفتارهای اخلاقی و شناخت اجتماعی را برای انسان تنظیم می کند. اما از آنجایی که قشر پیشانی در کودکان رشدی ندارد منجر به پرخاشگری کودکان و عصبانیت و کج خلقی می شود. در واقع اینکه پرخاشگری کودکان از ۴ سالگی شروع به کاهش می کند، به خاطر رشد قشر پیشانی می باشد.
- سیستم لیمبیک
سیستم لیمبیک در واقع به قشر پیشانی مرتبط می شود و مسئولیت کنترل احساسات مانند خشم، شادی، ترس و نا امیدی می باشد. از آنجایی که سیستم لیمبیک در سنین کودکی رشد آنچنانی ندارد، کودکان را دچار سردرگمی می کند و آنها نمی توانند احساسات خود را به طور دقیق بیان کنند. در نتیجه همین مورد سبب پرخاشگری کودکان و تغییر رفتار آنها می شود.
- مشکلات درونی و خلق و خو
داشتن مشکل در خلق و خوی کودکان سبب عصبانیت و بهم ریختگی آنها می شود. خصوصا کودکانی که در برابر یادگیری و آگاهی یافتن بسیار سفت و سخت هستند، نسبت به تغییرات بی تحمل می باشند و احساسات خود را بد بیان می کنند که در نتیجه باعث می شود پرخاشگری کودکان و خلق و خوی آنها نسبت به دیگر کودکان بیشتر باشد.
- برقراری ارتباط
در کودکانی که تازه متولد شدند به خاطر عدم توان در برقراری ارتباط کلامی، ممکن است برای نشان دادن گرسنگی، تشنگی، درد و حتی مشکلات دیگر از طریق کج خلقی با والدین خود ارتباط برقرار کنند.
- توجه کردن به نیاز های کودک
گاهی اوقات ممکن است کودکان نیازهای خود را از طریق نشانه های دیگری مانند گریه کردن، قهرکردن و داد و فریاد بیان کنند تا توجه شما را به خود جلب کنند. اما اگر از طرف شما واکنشی مشاهده نکنند و درک نشوند کج خلقی می کنند.
- سخت گیر بودن والدین
اگر از آن دسته والدینی هستند که بسیار سخت می گیرند، و به کودک اجازه نمی‌دهند که به درستی تجربه کند، یاد بگیرد و حتی مرتکب اشتباه شود قطعاً جو روانی و بسیار سنگینی را برای او بوجود خواهید آورد و آنها مجبور می شوند نا امیدی و ناکامی خود را از طریق کج خلقی بروز دهند.
- ناکامی
در صورتی که کودک نتواند کارهای شخصی و ساده خود مانند گره زدن بند کفش، یا حتی پوشیدن لباس را انجام دهد احساس ناتوان بودن و شکست می کند که همین دلیل منجر به ایجاد عصبانیت و کج خلقی می شود.
- محیط خانه
بسیاری از موارد در محیط خانه مانند دعواهای زناشویی، طلاق و یا حتی بیماری هر یک از اعضای خانواده می تواند تاثیر بسیار بدی بر روح و روان کودک بگذارد. که در نتیجه این تاثیر می تواند به پرخاشگری کودکان، کج خلقی و کم تحملی کودک منجر شود.
بهترین رفتار در برابر کودکان پرخاشگر چه می باشد؟
حفظ خونسردی
اگر کودک محیط خانه را به هم می ریزد، کج خلقی و پرخاشگری می کند و آرام نمی گیرد، والدین باید خونسردی خود را حفظ کنند و او را دعوا نکنند، چون سبب تشدید این رفتارها در کودک می شوند. بهترین کار این است که به کودک گزینه هایی را که دوست دارد مانند خرید بستنی، پارک رفتن، اسباب بازی و… پیشنهاد دهید تا با داشتن حق انتخاب آرام بگیرد و خوشحال شود.
جلوی پرخاشگری کودکان را بگیرید
اگر رفتار کودک به گونه ای است که فریاد می زند، مشت و لگد می زند و یا حتی اشیایی را پرتاب می کند بهتر است جلوی او را بگیرید و او را از آسیب هایی که ممکن است به افراد نزدیک خود بزند آگاه کنید. البته مهم است که والدین با خشونت کودک خود را آگاه نکنند، زیرا کودک می داند که والدین او را دوست دارند و هر چه می گویند به نفعش استپس سعی می کنند که رفتارشان را تکرار نکنند.
رفتار کودک را درک کنید
هنگامی که کودکان سعی می کنند از طریق رفتار های خود با شما ارتباط برقرار کنند، صبر و حوصله داشته باشید و از آنها سوال های مختلفی بپرسید تا از نیاز آنها مطلع شوید. اینگونه می توانند بهتر منظورشان را به شما برسانند که در نهایت باعث آرامش آنها و دوری از کج خلقی و پرخاشگری می شود.
راه های کنترل کودکان عصبانی و پرخاشگر
اجازه دهید کودکان گریه کنند
اگر کودک رفتاری از خود نشان داد و با خشم شما روبرو شد و به گریه افتاد، اجازه دهید گریه کند و جلوی اشک های او را نگیرید. زیرا گریه کردن سبب ترشح هورمون استرس شده و به مرور زمان باعث آرام گرفتن کودک می شود.
در برخوردتان زیاده روی نکنید
کودکان باید بفهمند که خانه و خانواده پناهگاه بسیار امنی برای آنها می باشد که می توانند به سادگی تمام احساسات خود را بیان کنند. بنابراین خانواده باید تمام و کمال از فرزند خود حمایت کنند که در میان خانواده پناهگاه خود احساس نیاز نداشته باشند.
از کودکتان عذرخواهی کنید
اگر رفتاری پرخاشگرانه از کودک سبب شد که عصبانی شوید و سر او داد بزنید، سعی کنید حتما از او معذرت خواهی کنید. زیرا کودک باید بفهمد که ممکن است همه مرتکب اشتباه شوند.
محکم بمانید
ممکن است در بسیاری مواقع والدین نتوانند جلوی خود را در برابر خواسته فرزندشان بگیرند. اما اگر کودک چیزی را می خواهد که شرایط و موقعیت آن برای فراهم کردن مساعد نمی باشد باید در برابر آنها محکم و قاطعانه بمانید تا بدانند که با گریه کردن، کج خلقی کردن و اصرار کردن نمی توانند به تمام خواسته هایشان برسند.
کودک را آگاه کنید
اگر تن به خواسته های کودک ندادید و با پرخاشگری کودکان و عصبانیتشان مواجه شدید، او را به حال خود رها نکنید. سعی کنید با او ارتباط برقرار کرده و برای مقاومت در برابر خواسته هایشان دلایل آگاهانه و منطقی بیاورید.
به کودکان اجازه دهید انتخاب کنند
اگر در موارد مختلف، گزینه هایی را برای کودک در نظر بگیرید که بتواند از میان آنها انتخاب کند، قطعا موجب آرامش و احساس خوبی در آنها می شوید. مثلا می توانید در هنگام آماده کردن غذا چند مورد را به او بگویید تا غذای مورد علاقه خود را انتخاب کند و یا حتی هنگام خرید اسباب بازی از خود او کمک بگیرید که بر اساس علایق خود بتواند انتخاب کند.
نتیجه گیری
کودکی دوران بسیار شیرینی است که فراز و نشیب های بسیاری را دارد. هنگامی که کودک آماده یادگیری و الگوگیری از جامعه و افراد جامعه می شود، قطعا ممکن است با مشکلات بسیاری روبرو شود. یکی از این مشکلات پرخاشگری می باشد. پرخاشگری کودکان دلایل بسیاری دارد که در بالا به آن اشاره کردیم.
اما یکی از مهم ترین دلایل پرخاشگری کودکان در واقع الگو گیری از افراد خانواده می باشد. اگر محیطی که کودک در آن زندگی می کند شامل دعوا، مشاجره و پرخاشگری افراد بزرگسال باشد، قطعا کودک با نگاه کردن به آنها سعی در یادگیری چنین رفتاری دارد و هنگامی که وارد اجتماع شد این رفتار را در برابر افراد جامعه نشان می دهد.
بنابراین خانواده ها باید تمام توان خود را به کار بگیرند که اگر در زندگیشان به مشکلی برخورده اند و یا دعوا و مشاجره ای دارند به دور از چشمان کودک این کار را انجام دهند و حتی در مواردی که کودک به درستی نمی تواند نیازهایش را بیان کند و مدام سردرگم و کج خلق می باشد، به او اهمیت دهند و در جهت رفع نیازهای کودک تلاش کنند.
از اینکه تا پایان مقاله همراه ما بودید بسیار سپاسگزاریم. اگر شما هم تجربه ای از کج خلقی و پرخاشگری کودکان و راه کنترل آن دارید حتما در قسمت نظرات با ما و سایر دوستانتان به اشتراک بگذارید.
شما با کدام یک از این سبک‌ها ارتباط بهتری برقرار می‌کنید؟
دوست دارید کدام سبک را یاد بگیرید؟
